Τα όνειρα, η σημασία και η ερμηνεία τους μέσα στους αιώνες

Τα όνειρα, η σημασία και η ερμηνεία τους μέσα στους αιώνες

Φυσιολογία των ονείρων

Το όνειρο, από πλευράς φυσιολογίας, είναι μια εγκεφαλική δραστηριότητα (σκέψεις, εικόνες, συναισθήματα) που συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου. Συνήθως τα όνειρα λαμβάνουν χώρα σε συνδυασμό με τη γρήγορη κίνηση των ματιών κατά τον ύπνο (Rapid Eye Movements ή REM). Βλέπουμε λοιπόν όνειρα κατά τη διάρκεια του ύπνου REM που καταλαμβάνει το 20 – 25% της συνολικής διάρκειας του ύπνου. Η φάση του REM ύπνου και των ονείρων είναι ενεργητική νευρολογικά και σωματικά. Τα εγκεφαλικά κύματα (κύματα δέλτα) παρατηρούνται σε συχνότητα 60-70 ανά δευτερόλεπτο κι ο εγκέφαλος παράγει πενταπλάσια ποσότητα ηλεκτρισμού απ’ ότι όντας ξύπνιος. Η πίεση, οι καρδιακοί παλμοί, ο ρυθμός της αναπνοής αλλάζουν σημαντικά κατά τη διάρκεια του REM ύπνου. Μηχανισμοί του εγκεφάλου μας προστατεύουν από πιθανό τραυματισμό ή τραυματισμό άλλων κατά τα REM όνειρα αναστέλλοντας τις κινήσεις, δηλαδή όταν ονειρευόμαστε παραλύουμε (Ατονία REM). Τα όνειρα κατά βάση ξεχνιούνται κι αυτή η αμνησία οφείλεται σε ασθενή κωδικοποίηση της μνήμης κατά την ώρα του ύπνου. Θυμόμαστε συνήθως τα όνειρα που έχουμε δει λίγο πριν ξυπνήσουμε και αν δεν τα κωδικοποιήσουμε (π.χ. καταγράφοντάς τα ή κάνοντας συσχετισμούς) το πιο πιθανό είναι ότι θα τα ξεχάσουμε σύντομα. Μια επίσης πολύ ενδιαφέρουσα ιδιότητα των ονείρων από πλευράς φυσιολογίας είναι ότι δεν συνειδητοποιούμε ότι ονειρευόμαστε όταν ονειρευόμαστε. Τομογραφικές απεικονίσεις ΡΕΤ δείχνουν μειωμένη δραστηριότητα του προμετωπιαίου φλοιού του εγκεφάλου στον REM ύπνο, όπου βρίσκονται ο σχεδιασμός της συμπεριφοράς και η συνείδηση εαυτού. Ως εκ τούτου είναι κατανοητή η αίσθηση ότι το όνειρο είναι αληθινό, το βιώνουμε ως πραγματικότητα, και πιθανώς από εκεί πηγάζει και η διαστρέβλωση του χρόνου αλλά και η αμνησία που αναφέρθηκε πιο πριν.

Ιστορική αναδρομή

Στην αρχαιότητα ο κόσμος του ονείρου ήταν η συνέχεια της πραγματικότητας. Τα όνειρα ήταν προφητικά, κοίταζαν σ’ αυτά για σημάδια, προειδοποιήσεις, συμβουλές αλλά και θεραπεία. Υπήρχαν ειδικοί ιεροί χώροι ερμηνείας των ονείρων και οι ερμηνευτές ήταν άνθρωποι πολύ σημαντικοί που θεωρούταν ότι κατέχουν θείο χάρισμα. Όταν κάποιος έφτανε έξω από το ιερό καλούταν πρώτα να πλύνει το σώμα του ως συμβολική ψυχική κάθαρση, τελούσε θυσία στο Θεό κι έκανε αυστηρή νηστεία. Το βράδυ γινόταν δεκτός στο ιερό όπου περνούσε τη νύχτα του. Κατά τη διάρκεια της Εγκοιμήσεως ο ασθενής ή ο αυτός που χρειαζόταν σημαντική συμβουλή (συχνά άτομα με εξουσία, πολιτικοί ή στρατιωτικοί) έβλεπε το αποκαλυπτικό όνειρο που του έδειχνε το τι πρέπει ν’ ακολουθήσει. Από τον Ασκληπιό και τον Ιπποκράτη, τους Πυθαγόρειους που συνιστούσαν να προσέχει κανείς δύο στιγμές της καθημερινής του ζωής, όταν πήγαινε για ύπνο και όταν σηκωνόταν απ’ αυτόν, αλλά και ως το κεφάλαιο 141 της Γέννησης όπου ο Ιωσήφ ερμηνεύει το όνειρο του Φαραώ ή τα ονειροκριτικά έργα του Αρτεμίδωρου τον 2ο Μ.Χ. αιώνα (σώζονται 5 βιβλία) που αφορούν την τέχνη της ανάλυσης των ονείρων, ο άνθρωπος και η ζωή του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με τον συμβολικό κι αποκαλυπτικό κόσμο του ονείρου.

Στις αρχές του 19ου αιώνα τα όνειρα αποκηρύχθηκαν. Θεωρήθηκε ότι προκύπτουν λόγω κακής στάσης του σώματος στον ύπνο, των θορύβων του σπιτιού ή και δυσπεψίας, οπότε ο άνθρωπος σταμάτησε να αποδίδει νόημα στα όνειρά του. Στις αρχές όμως του 20ου αιώνα εισάγεται η έννοια των τάσεων στην κβαντομηχανική από τον Χάιζενμπεργκ που υποστηρίζει ότι η κυματική συνάρτηση αναπαριστά μια τάση προς κάτι που θα συμβεί στην πραγματικότητα. Ήδη από το 1900 ο Αϊνστάιν και άλλοι επιστήμονες αναπτύσσουν την κβαντική θεωρία και ταυτόχρονα ο Σίγκμουντ Φρόυντ αναπτύσσει τις έννοιες του ασυνείδητου και του υποσυνείδητου. Το «άγνωστο» ανακαλύπτεται και πάλι, με όρους της κβαντομηχανικής, των συμπτωμάτων και των ονείρων.

Φρόυντ

Η ερμηνεία των ονείρων από τον Φρόυντ βασίζεται στην ίδια αρχή που στηρίζει όλη την ψυχολογική του θεωρία. Την έννοια ότι ο άνθρωπος έχει τάσεις, αισθήματα κι επιθυμίες που κινούν τις πράξεις του και για τις οποίες, ωστόσο, δεν έχει επίγνωση. Οι τάσεις αυτές είναι ασυνείδητες που σημαίνει αφενός ότι δεν έχει επίγνωση γι’ αυτές αλλά και ότι υπάρχει ένας πολύ ισχυρός «έλεγχος» που τον προστατεύει από την επίγνωσή τους καθώς αυτή θα τον γέμιζε ενοχές ή φόβους που δεν μπορεί να διαχειριστεί. Ως αποτέλεσμα αυτές οι τάσεις, αισθήματα, επιθυμίες απωθούνται από τη συνείδησή μας αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι παύουν να υπάρχουν, οπότε επανεμφανίζονται «μασκαρεμένα» μέσω των νευρωσικών συμπτωμάτων και των συμβολισμών των ονείρων. Σε συνάρτηση και επηρεασμένος από τον Αρτεμίδωρο, όπως και ο Καρλ Γιούνγκ, ο Φρόυντ ρίχνει φως στη λειτουργία του συμβόλου που «μεταμφιέζει» και «παραμορφώνει» τις απωθημένες επιθυμίες, οπότε η ερμηνεία των ονείρων είναι η εργασία αποκρυπτογράφησης των συμβόλων μέσω του ελεύθερου συνειρμού και των σκέψεων του ασθενούς κατά τη διήγηση του ονείρου.

Γιούνγκ

Συνεχίζοντας από το σημείο αυτό, ο Γιούνγκ, για να καταλάβει τη γλώσσα του ονείρου χρησιμοποιεί μια μέθοδο μεγέθυνσης των συμβόλων και των εικόνων του ονείρου. Ζητά από το άτομο να μιλήσει για το νόημα που έχει για εκείνο η κάθε φιγούρα και εικόνα του ονείρου (π.χ. για κάποιον η εικόνα της μητέρας συνδέεται με αγάπη, φροντίδα ή προστασία ενώ για κάποιον άλλο με εξουσία, θυμό ή αποστέρηση), ερευνά μια σειρά από όνειρα για να δει πιο καθαρά τα μηνύματα πίσω από τον συμβολισμό, εξετάζει τη σχέση του ατόμου με τις φιγούρες του ονείρου στην πραγματικότητα αλλά και την κάθε φιγούρα ως διαφορετική πλευρά της προσωπικότητας του ατόμου που είδε το όνειρο (π.χ. ένας άντρας που βλέπει μια ζητιάνα στο όνειρό του μπορεί να χρειάζεται να επιτρέψει στον εαυτό του να ζητάει βοήθεια όταν τη χρειάζεται). Ο Γιούνγκ παρατήρησε ότι κάποια όνειρα δεν έχουν μόνο προσωπική σημασία. Αυτά τα όνειρα αφορούν στην έννοια του συλλογικού ασυνείδητου που εισήγαγε και για να τα καταλάβουμε χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε ιστορικές ή και μυθολογικές αναλογίες για την αποκρυπτογράφηση των συμβόλων. Αν και αποκομμένοι από τις μακρινές μας ρίζες, οι άνθρωποι φέρουμε γενετικό αλλά και συνειδησιακό υλικό από τους προγόνους μας και η κατανόησή του βαθαίνει την εμπειρία μας, ανοίγει νέες οπτικές και δυνατότητες και μας δίνει τη δύναμη που αποχτά κάποιος ερχόμενος σ’ επαφή με τις ρίζες του. Ο Γιούνγκ δεν επέβαλε ποτέ μια ερμηνεία στον ασθενή του. Πίστευε ότι το όνειρο χρειάζεται να το κατανοήσει ο ασθενής και όχι ο αναλυτής. Βασικό μέρος της δουλειάς του αναλυτή είναι να βοηθήσει τον ασθενή ν’ αποκρυπτογραφήσει και να κατανοήσει τη συναισθηματικά φορτισμένη εικονογραφική γλώσσα των ονείρων .

Όνειρα και Σύγχρονη Ψυχοθεραπεία

Κάποιες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις δίνουν σήμερα μεγάλη αξία στην ερμηνεία, κατανόηση και αξιοποίηση των ονείρων στην διαδρομή προς την αυτογνωσία ή και τη θεραπεία του κάθε ατόμου. Πέραν της ψυχαναλυτικής προσέγγισης, που έχει τις ρίζες της στις θεωρίες  και μεθόδους των Φρόυντ και Γιούνγκ, θα ήθελα ν’ αναφερθώ σε μια πιο σύγχρονη προσέγγιση, το Process Work, το οποίο συνθέτοντας στοιχεία της κβαντικής φυσικής, του Ταό και της Γιουνγκιανής ανάλυσης, βλέπει τα όνειρα ως μέρος της ευρύτερης εσωτερικής διεργασίας του ατόμου η οποία ταυτόχρονα εμφανίζεται μέσα από τα όνειρα, τα συμπτώματα, τις σχέσεις, τις συγκρούσεις, τις εξαρτήσεις αλλά και τις κοινωνικές εντάσεις. Ξεδιπλώνοντάς τες, ακόμα και οι πιο δύσκολες ή και φαινομενικά χαοτικές εμπειρίες ανοίγουν πόρτα στην επίγνωση βαθύτερων διεργασιών και αναδεικνύουν νέες πληροφορίες ζωτικής σημασίας για την προσωπική αλλά και τη συλλογική ανάπτυξη!

(φωτογραφία: Jared Tarbell)

Πηγές και παραπομπές για περισσότερες πληροφορίες

  1. Μερσινιάς Θωμάς (2009), Όνειρα και εγκέφαλος, άρθρο στο psychotherapeytis.blogspot.gr
  2. Papamichael E., Theochari A. (2008), Artemidorus’ Oneirocritica. Dream Analysis in Second Century A.D., Hellenic Psychiatry 5 (2)
  3. Δασκαλόπουλος Θοδωρής , Όνειρα και θεραπεία στην Αρχαία Ελλάδα, άρθρο στο psi-gr.tripod.com
  4. Σημειώσεις των Λίλη Βασιλείου, Αλεξάνδρα Βασιλείου & Λένα Ασλανίδου στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Process Work στην Ελλάδα
  5. Φρομ Έριχ (1975), Η ξεχασμένη γλώσσα, Εκδόσεις Μπουκουμάνη
  6. Φρόυντ Σιγκμουντ (1899), Η ερμηνεία των ονείρων, Εκδόσεις Επίκουρος
  7. Φόρνταμ Φρίντα (1981), Τι είπε πραγματικά ο Γιουνγκ, Εκδόσεις Γλάρος
  8. Arnold Mindell (2002), The dreammaker’s apprentice, Hampton Roads Publishing Company
Logo Ειρήνη Ντάκου
Ψυχολόγος

Συμβουλευτική – Ψυχοθεραπεία
Επαγγελματικός Προσανατολισμός

Λέλας Καραγιάννη 18
163 42, Άνω Ηλιούπολη
Αθήνα

Newsletter

Γίνετε συνδρομητές
στο newsletter μας