Πρόληψη της χρήσης αλκοόλ από τη σχολική ηλικία

Πρόληψη της χρήσης αλκοόλ από τη σχολική ηλικία

Το θέμα της χρήσης αλκοόλ είναι τεράστιο. Τεράστιο ως προς την προβληματική του μιας κι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της γης καταναλώνει σημαντικές ποσότητες αλκοόλ, συμπεριλαμβανομένων παιδιών και εφήβων. Τεράστιο επίσης και ως προς τις παραμέτρους που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα μ’ αυτό καθώς εμπλέκει και εμπλέκεται με παράγοντες κοινωνικούς, οικογενειακούς, οικονομικούς, ηθικούς, πολιτικούς.

Οι στατιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο για τη χρήση αλκοόλ από την παιδική ηλικία είναι αν μη τι άλλο απογοητευτικές. Στην Ελλάδα συγκεκριμένα, τα στοιχεία δείχνουν ότι κατά μέσο όρο τ’ αγόρια δοκιμάζουν το πρώτο ποτήρι κρασιού ή μπύρας στα 12 έτη, με τα κορίτσια ν’ ακολουθούν ένα χρόνο μετά, και μόλις ένα χρόνο αντιστοίχως αργότερα δοκιμάζουν και καταναλώνουν βαριά ποτά (ουίσκι, βότκα, τεκίλα, κλπ). Στ’ αγόρια η πρώτη μέθη συμβαίνει κατά μέσο όρο στα 14,6 έτη και στα κορίτσια στα 15 έτη. Το 28,2% των εφήβων ηλικίας 14 – 18 ετών καταναλώνουν αλκοόλ τουλάχιστον 1-2 φορές την εβδομάδα και μάλιστα η προτίμηση τους είναι σε βαριά ποτά και όχι στην μπύρα ή το κρασί που παλιότερα ήταν η πρώτη επιλογή τους. Οι έφηβοι θεωρούν ότι η κατανάλωση αυτή (συχνότητα, ποσότητα αλκοόλης) είναι ακίνδυνη. Τα’ αποτελέσματα διεθνών ερευνών μας δίνουν απαντήσεις στα ερωτήματα που προκύπτουν ως προς το πώς διαμορφώνεται η στάση και συμπεριφορά των παιδιών και νέων απέναντι στη χρήση του αλκοόλ.

  • Μια ευρεία κλίμακα γονεϊκών και οικογενειακών παραγόντων έχει μεγάλη σχέση με τις αντιλήψεις και τη συμπεριφορά των παιδιών και εφήβων προς το αλκοόλ.
  • Μεγάλη σχέση έχει επίσης η επιρροή των συνομήλικων (φίλοι, συμμαθητές).
  • Μεγάλη σχέση υπάρχει με την επιρροή της διαφήμισης, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των ευρύτερων πολιτιστικών διαδικασιών κοινωνικοποίησης.
  • Σε χώρες με μεγάλη πολυπολιτισμικότητα προκύπτει σημαντική σχέση μεταξύ εθνότητας και θρησκείας με την αντίληψη και τη συμπεριφορά απέναντι στο αλκοόλ.
  • Διάφοροι κοινωνικοί και πολιτιστικοί παράγοντες, όπως η κουλτούρα γύρω από το αλκοόλ, η σύνδεση των παιδιών και εφήβων με τον αθλητισμό, η ενεργοποίησή τους σε εξωσχολικές δραστηριότητες, κ.α. , σχετίζονται σε σημαντικό βαθμό με την χρήση αλκοόλ σε παιδιά και εφήβους.
  • Άλλοι παράγοντες που φαίνεται να σχετίζονται άμεσα και ν’ αυξάνουν το ρίσκο πρώιμης χρήσης και κατάχρησης αλκοόλ είναι η κακή σχολική επίδοση, τα σκασιαρχεία, και άλλοι παράγοντες σχετικοί με το σχολείο.

Είναι σαφές ότι οι παρεμβάσεις πρόληψης χρειάζεται να απευθύνονται σε όλα αυτά τα επίπεδα και να ξεκινούν από την πρώιμη σχολική ηλικία (ή και νωρίτερα όπου δυνατόν).

Παρεμβάσεις πρόληψης στην Οικογένεια

Οι γονείς με παιδιά στο δημοτικό ή και το γυμνάσιο θεωρούν συνήθως ότι δεν τίθεται θέμα αντιμετώπισης χρήσης ή κατάχρησης αλκοόλ από το παιδί τους, οπότε κατά συνέπεια δεν μπαίνουν καν στον κόπο να ενημερωθούν και να επικοινωνήσουν με τα παιδιά τους για το θέμα αυτό. Την ίδια στιγμή η οικογένεια γίνεται ο πρώτος διδάξας μιας και το αλκοόλ καταναλώνεται ελεύθερα και συχνά καταχρηστικά από τους γονείς και το περιβάλλον τους εντός και εκτός σπιτιού. Στην Ελλάδα το αλκοόλ είναι ενταγμένο με κάθε τρόπο στην προσωπική και κοινωνική ζωή, είναι εύκολα προσβάσιμο, και δυστυχώς συνυφασμένο στην κουλτούρα μας με την ανεξαρτητοποίηση, τη «μαγκιά», τη διασκέδαση. Οι γονείς με παιδιά από 2 ετών και άνω (ξεκινάει η μίμηση συμπεριφορών των γονιών) είναι σημαντικό να κατανοήσουν ότι η πρόληψη ξεκινάει από τους ίδιους. Πέραν αυτού, οι έρευνες δείχνουν και άλλες παραμέτρους που είναι καθοριστικές στην πρόληψη της χρήσης αλκοόλ και ουσιών. Η ύπαρξη ισχυρού δεσμού, δηλαδή η συναισθηματική κοντινότητα, μεταξύ γονιών και παιδιών είναι η πιο σταθερή βάση για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Ο δεσμός αυτός μπορεί να ενδυναμωθεί μέσω εκπαίδευσης δεξιοτήτων στους γονείς στο πώς να επικοινωνούν ουσιαστικά με τα παιδιά τους, πώς να έχουν ενεργή συμμετοχή σε ότι απασχολεί τα παιδιά, πώς να καθοδηγούν και να επιβλέπουν – στοιχεία πολύ σημαντικά για την πρόληψη της χρήσης αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών. Δεξιότητες όπως η οριοθέτηση, η ενδυνάμωση και επιβράβευση και η ήπια και συνεπής πειθαρχία παράλληλα με εκπαίδευση και ενημέρωση των γονιών για το αλκοόλ και τις συνέπειές του έχουν θετικά αποτελέσματα στην πρόληψη. Στην Αμερική κατά βάση, διάφορα Πανεπιστήμια έχουν διεξάγει σχετικά προγράμματα πρόληψης σε οικογένειες με ή χωρίς αυξημένο ρίσκο χρήσης αλκοόλ. Ένα απ’ αυτά, το SFP (Strengthening Families Program) που διαμορφώθηκε σε τελική μορφή στο Πανεπιστήμιο της Αιόβα από τους Spoth & Molgaard, και αφορά παράλληλη παρέμβαση στους γονείς και τα παιδιά, είχε τα πλέον θετικά αποτελέσματα. Οι στόχοι, οι οποίοι επετεύχθησαν, ήταν να βοηθήσουν τους γονείς ν’ αναπτύξουν λειτουργικούς τρόπους επικοινωνίας με τα παιδιά τους, να μάθουν να βάζουν όρια όταν και όπου χρειάζεται, να είναι πιο τρυφεροί και υποστηρικτικοί και περισσότερο αφιερωμένοι στις σχολικές και γενικότερες ασχολίες των παιδιών. Παράλληλα βοήθησαν τα παιδιά (ηλικίες 10 – 16 ετών) να βάζουν θετικούς στόχους για το μέλλον, να σέβονται τα όρια και τους κανόνες, να επικοινωνούν πιο λειτουργικά με τους γονείς τους και να καλυτερεύσουν τη σχέση τους, καθώς και να εκπαιδευτούν σε δεξιότητες αντιμετώπισης της πίεσης από συνομηλίκους αρνούμενοι να δοκιμάσουν προσφορές για αλκοόλ ή ναρκωτικές ουσίες.

Παρεμβάσεις πρόληψης στα Παιδιά

Οι παρεμβάσεις αυτού του τύπου συνήθως γίνονται ή οφείλουν να γίνονται κατά βάση στα σχολεία, ξεκινώντας από την πρώιμη εκπαίδευση. Αφορούν συνήθως τρία επίπεδα:

  • Την εκπαίδευση κι ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων (πχ. διαχείριση συναισθημάτων και εξωτερίκευση αντιστοίχως) και στη συνέχεια την ανάπτυξη δεξιοτήτων άρνησης στην πίεση των συνομηλίκων (peer pressure).
  • Την εκπαίδευση μέσω των συνομηλίκων (peer interventions) όπου τα παιδιά εκπαιδεύουν τους συνομήλικούς τους, δημιουργούν γκρουπ, ομάδες υποστήριξης, ενημέρωσης, κλπ.
  • Την υποστήριξη παιδιών που ανήκουν σε ομάδες υψηλού ρίσκου.

Στην Ελλάδα, δυστυχώς, το σχολειό δεν φιλοξενεί τέτοιου τύπου παρεμβάσεις. Υπάρχει μια αποσπασματική ενημέρωση γύρω από το αλκοόλ και γενικότερα τις ουσίες και τις συνέπειές τους αλλά όχι μια οργανωμένη πολυεπίπεδη παρέμβαση.

Παρεμβάσεις πρόληψης στην Κοινωνία

Έρευνα του 2005 (Ellickson et al.) κατέδειξε το μέγεθος της αρνητικής επιρροής της διαφήμισης στη στάση και τη συμπεριφορά των παιδιών σε σχέση με το αλκοόλ. Η έκθεση παιδιών στην ηλικία των 12-13 που δεν έκαναν χρήση αλκοόλ, σε διαφημίσεις μπύρας ή ποτών σε περιοδικά καθώς και σε σταντ μπύρας ή ποτών σε αθλητικές ή μουσικές εκδηλώσεις, είχε άμεση σχέση με το ξεκίνημα της χρήσης στην ηλικία των 14-15. Εκτός τις διαφημίσεις, τα παιδιά εκτίθενται στη χρήση αλκοόλ μέσα από την τηλεόραση που σε προγράμματα όλων των κατηγοριών (κατάλληλα και για παιδιά) οι ήρωες ή πρωταγωνιστές καταναλώνουν αλκοόλ σταθερά και συχνά βρίσκονται σε κατάσταση μέθης, αλλά και μέσω της μουσικής (των στίχων των τραγουδιών). Οι παρεμβάσεις στο επίπεδο αυτό είναι δύσκολες καθότι δεν υπάρχει σαφές νομικό και πολιτικό πλαίσιο προστασίας για την έμμεση ή άμεση προώθηση της χρήσης του αλκοόλ.

Οι πολιτιστικές και κοινωνικές νόρμες με τις οποίες έρχονται τα παιδιά σε συνεχή επαφή από την πρώιμη ανάπτυξή τους έχουν επίσης μεγάλη αρνητική επιρροή στη διαμόρφωση της στάσης και συμπεριφοράς απέναντι στο αλκοόλ. Σε μια κοινωνία που «πίνει για να ξεχάσει», «πίνει για να πάνε κάτω τα φαρμάκια», «πίνει στην υγειά της παρέας», «πίνει στη χαρά των παιδιών», κλπ, είναι αυτονόητο ότι ενδυναμώνεται συνεχώς κατά το μεγάλωμα ενός παιδιού η δύναμη και αίσθηση αναγκαιότητας του αλκοόλ στη ζωή του. Στο επίπεδο αυτό, χρειάζεται συνεχής ενημέρωση, ευαισθητοποίηση κι εκπαίδευση ώστε να γίνει μια σταδιακή μετακίνηση αντιλήψεων, αξιών και συνηθειών στο θέμα του αλκοόλ.

Συμπεράσματα

Οι στατιστικές και τα αποτελέσματα των ερευνών σκιαγραφούν το τοπίο: Τα παιδιά εκτίθενται στο αλκοόλ από τα πρώιμα χρόνια τους πολυεπίπεδα, με αποτέλεσμα να ξεκινούν τη χρήση του σε πολύ μικρή ηλικία με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους και με αυξημένες πιθανότητες για μελλοντική κατάχρηση και αλκοολισμό. Παρεμβάσεις πρόληψης απαιτούνται σε όλα τα επίπεδα. Οικογένεια, κοινωνία και πολιτεία οφείλουν ν’ αναγνωρίσουν το μέγεθος του προβλήματος και να το αντιμετωπίσουν έγκαιρα και αποτελεσματικά.

Αμερικανική καμπάνια ευαισθητοποίησης για τη χρήση αλκοόλ σε παιδιά σχολικής ηλικίας στηρίχθηκε στις εξής φράσεις: « Μίλα νωρίς. Μίλα συχνά. Ενεργοποίησε κι άλλους».

(φωτογραφία: Andreas Levers)

Logo Ειρήνη Ντάκου
Ψυχολόγος

Συμβουλευτική – Ψυχοθεραπεία
Επαγγελματικός Προσανατολισμός

Λέλας Καραγιάννη 18
163 42, Άνω Ηλιούπολη
Αθήνα

Newsletter

Γίνετε συνδρομητές
στο newsletter μας